Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Redaktorzy numeru: Jakub Krzeski, Anna Piekarska, Tomasz Płomiński, Eliasz Robakiewicz
Praktyka Teoretyczna, Czas Marksa - 150 lat "Kapitału"
DOBRA WSPÓLNE PRZECIW KAPITAŁOWI
John Holloway, Przeczytajmy "Kapitał" - pierwsze zdanie. Albo "Kapitał" zaczyna się od bogactwa, a nie towaru [expand title="Abstrakt"]
[/expand] Łukasz Moll, Sytuując to, co wspólne. De Angelis, Agamben i zewnętrze kapitalizmu [expand title="Abstrakt"]Wbrew obiegowej opinii, analizy Marksa zawarte w Kapitale nie rozpoczynają się od towaru, ale od bogactwa. Ma to bardzo daleko idące konsekwencje dla teorii i polityki.
Słowa kluczowe: Kapitał, bogactwo, towar, pozór, rewolucja
[/expand] Jakub Krzeski i Anna Piekarska, Autonomia oporu - Marks, Spinoza i akumulacja pierwotna [expand title="Abstrakt"]W artykule proponuję spojrzeć na globalny, wielokierunkowy ruch na rzecz dóbr wspólnych (the commons) jako na projekt pozostający w horyzoncie wyznaczonym przez Kapitał Karola Marksa. Traktuję to, co wspólne (the common), jako niekapitalistyczną alternatywę zorganizowaną wokół praktyk bezpośrednich wytwórców, którzy w warunkach kapitalizmu doświadczają nie tylko wywłaszczenia na mocy ekstrakcji wartości dodatkowej, ale także utraty całego bogactwa społecznego na skutek dominacji formy towarowej. Na przykładzie pism Róży Luksemburg oraz wspólnych prac Antonia Negriego i Michaela Hardta wskazuję na słabości perspektywy, która wiąże to, co wspólne, z zanikaniem zewnętrza systemu kapitalistycznego i transformacją jego wnętrza. Za Massimo de Angelisem przeciwstawiam tej perspektywie ujęcie tego, co wspólne, jako zewnętrza, zaś za Giorgiem Agambenem wskazuję na franciszkańską formę życia jako projekt wychodzący poza podział wnętrze/zewnętrze. Odmienne interpretację tego, co wspólne, na tle problematyki wnętrza i zewnętrza odsyłają do rywalizujących wizji komonizmu.
Słowa kluczowe: zewnętrze kapitalizmu, to, co wspólne, commoning, Massimo de Angelis, Giorgio Agamben, Róża Luksemburg, Antonio Negri, Michael Hardt
[/expand] Massimo De Angelis, Ogólny wzór dóbr wspólnych [expand title="Abstrakt"]Niniejszy artykuł stanowi próbę równoległej lektury Marksa i Spinozy. Pragniemy pokazać, że immanentystyczna ontologia i antropologia polityczna tego ostatniego wzbogaca krytykę kapitalizmu o refleksję nad rolą, jaką odgrywa podmiotowość w procesie podporządkowywania. Jednocześnie odczytujemy ten proces jako niedomknięty. Taką interpretację umożliwia zastosowanie kluczowego z punktu widzenia naszych dociekań Spinozjańskiego ujęcia wyobraźni jako ambiwalentnego przekaźnika afektów, który, w zależności od komunikowanych pragnień, może przyczyniać się zarówno do wytwarzania stosunku podporządkowania, jak i emancypacji. Aby wykazać jego użyteczność, odwołujemy się do Marksowskich analiz akumulacji pierwotnej, uzupełniając je o historię oddolną, odczytywaną przez pryzmat wyobrażeń równościowego porządku i ich znaczenia dla oporu protoproletariatu przeciwko włączeniu go w rodzący się system kapitalistyczny. Efektem naszych dociekań jest przedstawienie Spinozy jako autora, który okazuje się pomocny w powtórnej lekturze Kapitału, nie z perspektywy transcendentalnej, ale autonomistycznej, gdzie na pierwszy plan wysuwa się kwestia produktywności oporu jako stałego elementu przekraczającego kapitalistyczne panowanie.
Słowa kluczowe: dobro wspólne, Marks, Spinoza, akumulacja pierwotna, autonomia, opór
[/expand]Niniejszy tekst jest przekładem rozdziału 5 książki Massimo De Angelisa Omnia Sunt Communia. On the Commons and the Transformation to Postcapitalism. Autor, inspirując się Marksowskimi formami cyrkulacji z pierwszego tomu Kapitału, podejmuje refleksję nad stosunkiem zależności, w jakim pozostają względem siebie kapitał i dobra wspólne. Efektem tych rozważań jest przedstawianie ogólnego wzoru dóbr wspólnych i tym samym wniknięcie w ukryte założenia stojące zarówno za formami cyrkulacji T-P-T jak i P-T-P, które były dotąd ignorowane – również przez Marksa.
Słowa kluczowe: formy cyrkulacji, obieg kapitału, dobro wspólne, reprodukcja siły roboczej
MARKS A NOWE WYZWANIA EKONOMII POLITYCZNEJ
Damian Winczewski, Modern Monetary Theory a marksistowska krytyka ekonomii politycznej [expand title="Abstrakt"][/expand] Tomasz Płomiński, Zarządzanie ryzykiem. O roli rynku instrumentów pochodnych w ekstrakcji i dystrybucji wartości dodatkowej [expand title="Abstrakt"]Niniejszy artykuł jest próbą omówienia problematyki reprezentowanej przez Modern Monetary Theory (Nowoczesną Teorię Monetarną), czyli jedną z popularnych ostatnio teorii zaliczanych do nurtu postkeynesowskiego, w perspektywie marksistowskiej ekonomii politycznej. Przedmiotem analizy będą przede wszystkim założenia MMT dotyczące roli pieniądza we współczesnym świecie – zostaną one zestawione ze współczesnymi badaniami nad marksowską teorią pieniądza towarowego z Kapitału. Skomentowane i ocenione zostaną również pomysły neoczartalistów dotyczące polityki gospodarczej w kapitalizmie oraz jej wpływu na dynamikę całego systemu. Osobną kwestią jest ściśle polityczna problematyka związana z MMT, która również zostanie poddana analizie. Przedstawione zostaną punkty wspólne dla niektórych założeń MMT i koncepcji marksistowskich, przy jednoczesnym wykazaniu teoretycznej przewagi propozycji tych drugich. Autor artykułu stara się dowieść, że o ile deskryptywna część omawianej teorii, dotycząca realiów współczesnego kapitalizmu, może być zaakceptowana przez niektórych nieortodoksyjnych ekonomistów marksistowskich, to jej normatywna część powinna spotkać się z krytyką, ze względu na obecne w niej dość powierzchowne powtórzenie niektórych tradycyjnych keynesowskich propozycji dotyczących polityki monetarnej i fiskalnej.
Słowa kluczowe: marksizm, neoczartalizm, teoria pieniądza, ekonomia polityczna
[/expand]Rynek derywatów, przez wiele osób uznawany za podstawową przyczynę globalnego kryzysu ostatnich lat, często interpretowany jest jako przestrzeń czysto spekulacyjnego ruchu fikcyjnego kapitału. W dwudziestym wieku zostało wypracowane teoretyczne ujęcie pomiaru kwantyfikowalnego ryzyka (w opozycji do niemierzalnej niepewności) dając kapitałowi, również dzięki serii deregulacji prawnych postępujących od lat siedemdziesiątych, nowe narzędzia do zarządzania niestabilnym z zasady procesem produkcji wartości – derywaty, czyli instrumenty finansowe umożliwiające handel ekspozycją na ryzyko, wyabstrahowaną od samych aktywów. Biorąc za punkt wyjścia Marksowskie pojęcie „kapitału fikcyjnego” i akcentując jego nieredukowalność do funkcji „kasyna kapitalistów”, przedstawiamy interpretację rynku instrumentów pochodnych jako aparatu zarządzania ryzykiem ściśle powiązanego z produkcją wartości dodatkowej. Funkcjonalny charakter derywatów polega więc na 1) rozwoju technologii redystrybucji wartości dodatkowej wśród klasy kapitalistycznej i stabilizacji strumienia dochodów, 2) podporządkowaniu klasy pracującej poprzez relację długu i wtórną ekstrakcję wartości dodatkowej jako procentu z kredytu. Oba z tych zjawisk generują jednocześnie wynikające z samej zasady działania rynku derywatów sprzeczności niebezpieczne dla procesu akumulacji kapitalistycznej.
Słowa kluczowe: Marks, kapitał fikcyjny, instrumenty pochodne, kapitał finansowy, finansjalizacja
REPRODUKCJA KLASY ROBOTNICZEJ
Silvia Federici, "Kapitał" a płeć [expand title="Abstrakt"][/expand] Michael A. Lebowitz, Polityczność założenia, założenie polityczności [expand title="Abstrakt"]Pomimo że Kapitał nie podejmuje bezpośrednio kwestii płci i rodziny, nie ulega wątpliwości, że Marksowski materializm historyczny odcisnął głębokie piętno na teorii feministycznej. Jednak, jak przekonuje Silvia Federici, koniecznym jest rozróżnienie dwóch Marksów, których dzieli pogląd na kwestię płci, ale również na formy walki klasowej. O ile pierwszy z nich przemilczał kwestię pracy domowej i reprodukcyjnej, a walkę klasową powiązał wprost z pracą przemysłową, ten drugi – odkryty przez feministki lat 70. XX wieku – dostarczył narzędzi do przemyślenia szczególnych form wyzysku, jakiemu poddawane są kobiety w społeczeństwach kapitalistycznych.
Słowa kluczowe: feminizm autonomistyczny, reprodukcja, nieopłacona praca domowa kobiet, rewolucja przemysłowa, walka klas
[/expand]Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie konsekwencji, jakie dla polityki i teorii mają przyjęte przez Marksa założenia. Szczególną uwagę poświęca autor znaczeniu założenia o stałym poziomie potrzeb życiowych klasy robotniczej. W odpowiedzi na braki Kapitału, a także by postawić tezę o nie-neutralności tego założenia, proponuje uwzględnienie własnej zmiennej x, to jest zmiennej oznaczającej stopień separacji klasy robotniczej. Owa zmienna stanowi podstawę autorskiej lektury Kapitału. Tekst jest zapisem wykładu wygłoszonego z okazji otrzymania nagrody Deutscherów za książkę Beyond Capital, w którym autor streszcza przedstawioną w niej koncepcję.
Słowa kluczowe: marksizm, kapitał, robotnicy, interpretacja, teoria, polityka
DEBATA O PRACY REPRODUKCYJNEJ
Praktyka Teoretyczna, Wstęp do debaty o pracy reprodukcyjnej Krzysztof Król, Reprodukcja siły roboczej w kapitalizmie [expand title="Abstrakt"][/expand] Florian Nowicki, Czy (i jak) kapitał zarabia na patriarchacie? Praca reprodukcyjna według Marksa [expand title="Abstrakt"]Niniejszy artykuł analizuje stosunki występujące pomiędzy pracą reprodukcyjną a kapitałem jak również możliwości ich zerwania.
Słowa kluczowe: praca reprodukcyjna, kapitał, wartość, wyzysk, ruch okrężny kapitału
Publikowany tekst jest przekrojowym omówieniem funkcji pracy reprodukcyjnejw kapitalizmie na gruncie myśli Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Stanowi jeden z głosóww debacie o pracy reprodukcyjnej. Słowa kluczowe: Karol Marks, Fryderyk Engels, kapitalizm, komunizm, praca reprodukcyjna, patriarchat[/expand]
ARTYKUŁY RECENZYJNE
Łukasz Milenkowicz, Rozdwojenie władzy. Jameson i utopijna spekulacja [expand title="Abstrakt"][/expand] Michał Chotkiewicz, Koniec problemu transformacji? [expand title="Abstrakt"]Celem artykułu jest próba rekonstrukcji projektu utopijnego społeczeństwa zarysowanego w pracy An American Utopia. Dual Power and the Universal Army Fredrica Jamesona. Ramę interpretacyjną stanowi ujęcie utopii jako modalności oraz przekonanie o podsumowującym charakterze, jaki tekst ten stanowi w ramach twórczości autora. Szczegółowej uwadze poddany został sposób, w jaki utopijna spekulacja Jamesona stara się przenegocjować swoją własną niemożliwość.
Słowa kluczowe: Fredric Jameson, Theodor Adorno, Ernst Bloch, utopia, dwuwładztwo, armia, mobilizacja
[/expand]Moim celem jest omówienie i ocena pracy Freda Moseleya Money and Totality, która mierzy się z nękającym od ponad stu lat Marksowską teorię problemem przekształcenia wartości w ceny produkcji. Moseley nie tylko stara się zrehabilitować ilościowy aspekt teorii autora Kapitału, pokazując, że problemu transformacji nie ma, ale także usytuować go w szerszym (makromonetarnym) kontekście projektu Marksa.
Słowa kluczowe: problem transformacji, teoria wartości opartej na pracy, ekonomia polityczna, ekonomia marksistowska
SEMINARIUM RECENZYJNE
JAK DZIŚ SZUKAĆ LINI UJŚCIA? ANTY-EDYP
Joanna Bednarek i Dawid Kujawa, Jak dziś szukać linii ujścia? Wstęp Adrian Mrówka, Félix Guattari, krytyka psychoanalizy i przypadek La Borde [expand title="Abstrakt"][/expand] Katarzyna Szopa, Psychoanaliza jako „Martwy punkt odwiecznej iluzji symetrii”, czyli Irigaray spotyka Deleuze’a i Guattariego [expand title="Abstrakt"]Artykuł przedstawia podstawowe założenia teoretyczne Féliksa Guattariego, zawodowo związanego z kliniką La Borde, w której zostały wypracowane nowatorskie metody terapii instytucjonalnej. Krytykując psychoanalizę spod znaku Freuda i Lacana, Guattari stworzył bowiem nietradycyjne narzędzia traktowania tożsamości jednostkowej i zbiorowej, jak również alternatywne sposoby postrzegania produkcji subiektywności oraz fantazmatu grupowego. W klinice La Borde wraz z innymi pracownikami (np. Frantzem Fanonem) rozwinął metody schizoanalityczne oparte m.in. na transwersalnych relacjach i maszynowej nieświadomości, czyli terminach ściśle powiązanych z teoretycznymi i filozoficznymi założeniami Anty-Edypa.
Słowa kluczowe: Félix Guattari, La Borde, krytyka psychoanalizy, podmiotowość, schizoanaliza
[/expand] Bartosz Mroczkowski, Schizofreniczna materia. O produkcji ciał, pojęć i podmiotowości [expand title="Abstrakt"]Niniejszy tekst stanowi próbę krytycznej lektury tradycyjnej psychoanalizy w perspektywie założeń zaprezentowanych przez Gilles’a Deleuze’a i Fèlixa Guattariego oraz Luce Irigaray. Zestawiając dwie wczesne prace myślicieli, Anty-Edypa (1972) i Speculum (1974), pomimo dzielących je różnic, można zaobserwować wiele punktów wspólnych, a jednym z nich jest próba przeformułowania trójkąta edypalnego poprzez uwolnienie pragnienia z ram normalizującej edypalizacji.
Słowa kluczowe: psychoanaliza, schizoanaliza, feminizm, różnica płciowa, trójkąt edypalny
[/expand] Agnieszka Kotwasińska, Intensywna podróż: od psychoanalizy do schizoanalizy kina [expand title="Abstrakt"]Realizm sprawczy jest współczesnym stanowiskiem, mieszczącym się w obrębie nowego materializm i posthumanizmu, łączącym zagadnienia z zakresu filozofii i fizyki. Jego twórczyni, Karen Barad, feministyczna myślicielka, wiąże ze sobą rozważania z zakresu poststrukturalizmu (Michel Foucault), krytycznych teorii feministycznych z odkryciami współczesnej fizyki kwantowej, wynikającymi z twierdzeń przyjętych przez jednego z fundatorów tej dziedziny wiedzy – Nielsa Bohra. Celem artykułu jest ukazanie pokrewieństw zachodzących pomiędzy realizmem sprawczym oraz rozważaniami Deleuze’a i Guattariego, przedstawionym w Anty-Edypie. Autor skupia się na zaprezentowaniu procesualnej ontologii (objaśnieniu w jaki sposób produkowane są ciała, pojęcia i przedmioty) wynikającej z zazębiania się obydwóch stanowisk.
Słowa kluczowe: materia, realizm sprawczy, Karen Barad, nowy materializm, Anty-Edyp, posthumanizm, performatywność, Deleuze i Guattari, feminizm, poststrukturalizm
[/expand] Cezary Rudnicki, Marks bez organów [expand title="Abstrakt"]Celem artykułu jest prześledzenie wpływu krytyki psychoanalitycznej doksy, zaprezentowanej w Anty-Edypie przez Gillles’a Deleuze’a i Feliksa Guattariego, na angloamerykańską teorię filmową ostatnich dwóch dekad. W pierwszej części autorka przybliża specyficzny impas teoretyczny, w który wpadło filmoznawstwo, zbyt mocno skupiając się na psychoanalitycznych ścieżkach interpretacyjnych obracających się wokół identyfikacji, relacji widz-ekran oraz przedstawienia. W drugiej części artykułu autorka prezentuje wybrane publikacje wchodzące w kreatywny dialog zarówno z psychoanalizą kina, jak i schizoanalizą oraz przedstawia przykładowe interpretacje dwóch słynnych horrorów: Psychozy oraz Świtu żywych trupów. W obu przypadkach psychoanalityczny komentarz zostaje odsunięty na bok, a na pierwszy plan wysuwa się deleuzjańsko-guattariańska idea pragnienia oraz afektywne doświadczanie filmu.
Słowa kluczowe: Anty-Edyp, schizoanaliza, kino, teoria filmu, psychoanaliza, doznanie, horror, Psychoza, zombie, przedstawienie
[/expand]Niniejszy tekst stanowi próbę ukazania związków pomiędzy myślą Marksa a przedstawioną w Anty-Edypie ontologią pragnienia. Zabiegiem kluczowym dla wydobycia relacji pomiędzy tymi dwoma projektami filozoficznymi będzie pominięcie wszelkich odniesień do psychoanalizy. Toteż podstawowe, organizujące siatkę teoretyczną Anty-Edypa pojęcia, takie jak pragnienie, ciało, nieświadomość, kod, brak, a nawet Edyp, zostaną objaśnione bez odniesienia do pism Freuda, Lacana czy Melanie Klein. Tym ostatnim poświęcano dotąd zbyt wiele uwag, w efekcie zawężając krąg odbiorców dzieła Deleuze’a i Guattariego. Wydaje się, że komunikacyjna blokada powstała przede wszystkim pomiędzy Anty-Edypem a środowiskiem marksistowskim (nie licząc kilku drobnych wyjątków). Jest to kanał, który należałoby wreszcie udrożnić.
Słowa kluczowe: praca, pragnienie, ciało bez organów, fetyszyzm, kod, dług, Edyp