Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Redakcja numeru: Bartosz Wójcik Redakcja pomocnicza: Piotr Skalski
Praktyka Teoretyczna, Filozofie plastyczności i przygodności
MATERIALIZM PLASTYCZNOŚCI
Catherine Malabou, Dokąd zmierza materializm? Althusser/Darwin [expand title="Abstrakt"]
[/expand] Grzegorz Czemiel, Plastic cartographies. Map and territory in Catherine Malabou and contemporary poetry [expand title="Abstrakt"]Autorka wykorzystuje Althusserowską koncepcję materializmu spotkania do rewizji darwinizmu oraz przemyślenia relacji między doborem w przestrzeni naturalnej i społecznej. W potocznym rozumieniu dobór społeczny zwany też społecznym darwinizmem opiera się na wyobrażeniu o rzeczywistości międzyludzkiej jako przestrzeni ciągłej walki i rywalizacji. W istocie nie ma on nic wspólnego z naturą, argumentuje Malabou, to samoutwierdzający się mechanizm władzy, który dyscyplinuje i eliminuje możliwość zaistnienia różnicy w systemie. Ta klisza pomija przygodność i ateleologiczny charakter doboru oraz „stan plastyczny” organizmów w teorii Darwina. Właśnie owych plastyczności i przygodności brakuje nam dziś w rzeczywistości społecznej.
Słowa kluczowe: materializm, Darwin, Althusser, dobór społeczny, plastyczność, forma
[/expand]This article analyses the theme of map and territory in Catherine Malabou’s philosophy and in contemporary poetry. Calling into question the traditional understanding of the tension between map and territory, Malabou emphasizes that no map can entirely distance itself from territory, as in the case of the brain’s development in contact with the environment. Malabou employs cartographic ideas to clarify her own concepts of “plasticity” and “brain-world cartographies” that account for how the environment shapes us, at the same time indicating how we may partake in this process. Viewing selected works by Elizabeth Bishop and Nigel Forde in this perspective, which is demonstrated to dovetail with ecopoetics, this article explores how poetry can offer tools necessary for developing better ecologies of the mind. This is particularly urgent given the ongoing ecological crises as well as ethical challenges entailed by the advent of the Anthropocene and the scaling up of global capitalism.
Słowa kluczowe: plasticity; cartography; mapping; poetry; ecopoetics
PLASTYCZNOŚĆ DIALEKTYKI
Bartosz Wójcik, Koniec religii, śmierć Boga i wirtualna wspólnota. Hegel, Malabou, Žižek [expand title="Abstrakt"][/expand] Maciej A. Sosnowski, Plastyczność i rewolucja. De Tocqueville, Malabou, Lukács [expand title="Abstrakt"]Artykuł stanowi rozbudowaną, opartą na analizie trzech zagadnień interpretację pojęcia końca religii w filozofii G.W.F. Hegla. Po pierwsze, relacji religijnego wyobrażenia i filozofii spekulatywnej – tj. problemu zniesienia religii w filozofii. Po drugie, Heglowskiej wykładni chrześcijaństwa (przedstawionej w Encyklopedii Nauk Filozoficznych i Wykładach z filozofii religii) zogniskowanej wokół koncepcji wcielenia jako kenozy, która jest odczytywana przez pryzmat propozycji interpretacyjnej Catherine Malabou. Po trzecie wreszcie, idei śmierci Chrystusa jako śmierci samego Boga, która stanowi, zdaniem Slavoja Žižka, autentyczny rdzeń chrześcijaństwa dla Hegla. Interpretacja tych problemów prowadzi do następującej konkluzji końca religii u Hegla: uśmiercony Bóg zmartwychwstaje w Duchu Świętym, którego historyczną postacią jest „duch obiektywny” – rewolucyjna wspólnota czynów miłości.
Słowa kluczowe: Hegel, dialektyka, religia, Malabou, Žižek, chrześcijaństwo, Bóg, wspólnota
[/expand]Dialektyczna koncepcja rewolucyjności podkreśla jej podwójny charakter. Zarówno w wersji konserwatywnej (de Tocqueville), jak i socjalistycznej (Lukács) rewolucja jest więc świadectwem ciągłości historycznej i zarazem jej gwałtownym zerwaniem. Celem niniejszego eseju jest uchwycenie tego dwuznacznego fenomenu przy wykorzystaniu pojęcia plastyczności Catharine Malabou.
Plastyczność, jako współczesna, postdekonstrukcyjna formuła Heglowskiego Aufhebung, jest pasywno-aktywnym formowaniem, niszczeniem formy i jej zachowywaniem. Jej istota pokrywa się więc z istotą myślenia o rewolucji, zarówno de Tocqueville’a, jak i Lukácsa. Taka dwuznaczność rewolucji może być jednak odczytywana jako wyraz pewnej porażki idei rewolucji jako takiej. Jej uwikłanie w przeszłość skazuje ją na bezproduktywny oportunizm, jej wychylenie w przyszłość – na pusty mesjanizm, a poszukiwanie idealnego zapośredniczenia między tymi skrajnościami zdaje się nie mieć końca. Jeśli współczesność jest trapiona przez to fiasko, to triumfuje w niej przynajmniej jeden aspekt idei rewolucji – pewien sposób myślenia o niej, spekulatywność czy też dialektyka jako taka.
Słowa kluczowe: plastyczność, rewolucja, dialektyka, czasowość, Hegel, Malabou
ONTOLOGIE PRZYGODNOŚCI
Alenka Zupančič, Realizm w psychoanalizie [expand title="Abstrakt"][/expand] Tryggvi Örn Úlfsson, Possibility of Science, Impossibility of Miracles: : Léon Brunschvicg against Quentin Meillassoux [expand title="Abstrakt"]Wiele spośród ostatnich dyskusji filozoficznych naznaczył, w taki czy inny sposób, oszałamiający pod niejednym względem powrót do problematyki realizmu, zainicjowany przez książkę Quentina Meillassoux Après la finitude (2006) i kontynuowany przez szerszy, choć niejednolity ruch „spekulatywnego realizmu”. Artykuł podnosi kwestię czy ta debata dotyka w jakiś sposób, a jeśli tak to w jaki, konceptualnego pola psychoanalizy lacanowskiej. Główne rozważania dotyczą statusu "realności" w nauce i jej znaczenia dla psychoanalizy w świetle lacanowskiego utożsamienia podmiotu nieświadomości z podmiotem (galilejskiej) nauki. Poważnie traktując słowa Lacana, "Jasne jest w każdym razie, że nie jestem nominalistą", artykuł próbuje zarysować psychoanalityczną wersję realizmu.
Słowa kluczowe: dyskurs, niemożliwość, Lacan, Realne, nauka, prawda
[/expand] Agnieszka Więckiewicz, Ontologia przypadłości „jak gdyby” w teorii Heleny Deutsch albo sondowanie granic psychoanalizy [expand title="Abstrakt"]The article argues that, while Quentin Meillassoux’s project, undertaken in After Finitude, merits attention, since the French philosopher is right that faith in sciences’ capacity to open up new domains to thought must be restored, the solutions he offers have two serious shortcomings. 1) His depiction of science as the producer of ancestral statements does not capture satisfactorily the essence of scientific creativity. 2) The claim that everything is necessarily contingent is fundamentally incompatible with scientific knowledge. The article, then, contrasts Meillassoux’s principle of the necessity of contingency with a principle that is extracted from the historical epistemology of Léon Brunschvicg and Antoine-Augustin Cournot. Instead of a principle of unreason, the article defends a principle of a metamorphosing reason founded on the practical impossibility of irreducible contingency.
Keywords: Meillassoux, Brunschvicg, Cournot, Contingency, Causality.
[/expand]Publikowany tekst jest propozycją nowego spojrzenia na teorię Heleny Deutsch, polskiej psychoanalityczki, jednej z najbliższych współpracownic Zygmunta Freuda oraz prekursorki badań nad psychologią kobiet. Wyjście od społeczno-kulturowej historii psychoanalizy umożliwi mi ponowne przyjrzenie się obecności i znaczeniu psychoanalityczek w ruchu freudowskim. W artykule rezygnuję z utartych sposobów ujmowania freudyzmu jako wrogiego emancypacji kobiet, na rzecz badania psychoanalizy w kontekście jej narodzin i funkcjonowania w okresie do wybuchu drugiej wojny światowej. Bardziej niż miejsce Deutsch w długiej tradycji psychoanalizy kobiet, interesuje mnie autorskie i rewelatorskie ujęcie kobiecego podmiotu jako osobowości „jak gdyby” zaproponowane przez polską lekarkę. Dowodzę, że Deutsch wpisywała się nie tylko w tradycję kobiet analityczek, skoncentrowanych głównie na praktyce klinicznej, lecz również — podobnie jak Freud — w swych pracach łączyła refleksję medyczną z literaturą i filozofią. (Re)lektura jej prac w świetle filozofii plastyczności Catherine Malabou stanowi propozycję a zarazem przyczynek do badania teorii Deutsch przez pryzmat kategorii podmiotowości, pamięci i plastyczności.
Słowa kluczowe: psychoanaliza, plastyczność, Deutsch, Malabou, autoanaliza
NEUROFEMINIZM
Aleksandra Derra, Wprowadzenie do przekładu: Neuroseksizm w działaniu, czyli jak nauka może wspierać lub obalać stereotypy na temat płci Cordelia Fine, Wyjaśniamy czy utrzymujemy status quo? Teorie o „głęboko zakorzenionych” różnicach płciowych jako samospełniająca się przepowiednia [expand title="Abstrakt"][/expand]W poniższym artykule przedstawiam dane na poparcie twierdzenia o wpływie naukowych opisów grup społecznych na same te grupy oraz na badane zjawiska mentalne. Zarówno w nauce, jak i w popularnym przekazie medialnym powszechna jest kontrowersyjna hipoteza o istnieniu głęboko zakorzenionych różnic między mózgami mężczyzn i kobiet, które przyczyniają się do powstawania różnic w zachowaniach typowych dla danej płci. Przedstawiam dowody na to, że takie stwierdzenia, niezależnie od ich zasadności naukowej, mogą podtrzymywać istnienie różnic płciowych, które mają wyjaśniać. Przekonuję, że choć potrzeba dalszych badań, powyższe twierdzenia mogą stać się samospełniającą się przepowiednią, oddziałując na odbiór społeczny, zachowania oraz nastawienie. Rzeczywisty wpływ efektów badań naukowych na nasze umysły i społeczeństwo oraz to, że wszystkie hipotezy naukowe podlegają dyskusji i podważaniu, wskazuje na potrzebę rozważenia przez naukowców etycznych implikacji ich pracy.
Słowa kluczowe: esencjalizm, neuroetyka, płeć społeczno-kulturowa (gender), stereotypy
VARIA
Piotr Sobolczyk, Nowe formy kampu, nowa klasa kreatywna i wynikające stąd nieporozumienia [expand title="Abstrakt"][/expand]Autor tekstu stawia pytania, jak zmienia się relacja współczesnej polskiej kultury gejowskiej do kampu oraz jaka wskutek tych przemian jest relacja kampu do nowych zjawisk popkulturowych. Nadto autor rozważa, czy w odniesieniu do (kampowej) wspólnoty smaku i stylu życia można mówić o „nowej klasie kreatywnej” w rozumieniu Richarda Floridy. Dyskutowane są tu zjawiska takie jak „gejowskie diwy”, „winne przyjemności” (guilty pleasures), „beka” oraz „hipsteria”. Materiał pochodzi z polskiej prasy LGBTQ.
Słowa kluczowe: kamp, kultura gejowska, nowa klasa kreatywna, prasa LGBTQ, pop
RECENZJE
Karolina Dobosz, Ponowoczesne delirium. Recenzja z Islamofobii Moniki Bobako [expand title="Abstrakt"][/expand] Jakub Tercz, Krytyka czystej nieświadomości. Kilka uwag o wpływie filozofii Kanta na Anty-Edypa Deleuze’a i Guattariego [expand title="Abstrakt"]Autorka sytuuje książkę Moniki Bobako Islamofobia jako technologia władzy. Studium z antropologii politycznej w kontekście narastającego w ostatnich latach zainteresowania opinii publicznej problemem ksenofobii. Tekst zawiera rekonstrukcję przyjętej przez Bobako perspektywy metodologicznej – łączącej studia nad antysemityzmem z badaniami nad zachodnią islamofobią – która pozwala filozofce przedstawić islamofobię jako element konkretnego projektu polityczno-społecznego. Autorka wskazuje, że praca Bobako, ukazująca etiologię i funkcje islamofobii rozumianej przede wszystkim jako kod, za pomocą którego artykułują się bieżące (neoliberalne) niepokoje społeczeństw europejskich, pozostaje wyjątkowa w kontekście polskich studiów nad antymuzułmańską ksenofobią.
Słowa kluczowe: islamofobia, technologia władzy, Bobako, neoliberalizm, Foucault
[/expand]Wbrew popularnym interpretacjom filozofii Deleuze’a jako odmiany postmodernizmu, poststrukturalizmu bądź nietzscheanizmu w artykule przedstawione zostaną jej głębokie korzenie pochodzące z idealizmu transcendentalnego Immanuela Kanta. Postawiona zostaje teza, iż to właśnie Kant stanowił podstawowe źródło filozoficznych schematów inspirujących Deleuze’a zarówno we wczesnym okresie jego twórczości (wyrażonym przede wszystkim w Różnicy i powtórzeniu, 1968), jak i późnym, zapoczątkowanym wraz z Félixem Guattarim przez pierwszy tom Kapitalizmu i schizofrenii, czyli Anty-Edypa (1972). Kontekstowa analiza tego ostatniego stanowi główną część artykułu. W Anty-Edypie Deleuze i Guattari proponują koncepcję pragnienia (nieświadomości) jako siły konstytuującej podmiotowość nomadyczną, otwartą na inność, kreatywną i czerpiącą siłę z różnorodności społecznej. Zauważają jednak, że pragnienie cechuje skłonność do poddawania się wewnętrznym iluzjom i w efekcie blokowania własnych, rewolucyjnych i twórczych możliwości. Właśnie dlatego, twierdzą Deleuze i Guattari, konieczne jest przeprowadzenie krytyki czystej nieświadomości, mającej ujawnić te złudzenia i być może uwolnić nas od nich.
Słowa kluczowe: transcendentalizm, psychoanaliza, pragnienie, nieświadomość, maszyny, syntezy