Praktyka Teoretyczna 2(20)/2016

Rewolucja i dialektyka

 

Redaktorzy numeru: Jakub Krzeski, Kamil Piskała, Krystian Szadkowski

  Praktyka Teoretyczna, Rewolucja i dialektyka – sto lat później, s. 9-15 .  

HEGLOWSKA DIALEKTYKA A REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA

Bartosz Wójcik, Lekcje rewolucjonisty: Lenin czyta Hegla, s. 18-41 [expand title="Abstrakt"]

W tekście podjęty zostaje problem relacji wzajemnego, dialektycznego zapośredniczania się Heglowskiej spekulacji i Leninowskiej praktyki teoretycznej. Punktem wyjścia analizy jest anegdota o Leninie, który po katastrofie roku 1914 postanawia całkowicie wycofać się i wyjeżdża do Berna, by w tamtejszej bibliotece czytać Naukę logiki Hegla. Podczas tej wzmożonej pracy teoretycznej nad niemieckim idealistą zrozpaczony Lenin dostrzega niepowtarzalną szansę na rewolucję, zadając tym samym kłam ewolucyjnemu determinizmowi Drugiej Międzynarodówki. Artykuł usiłuje odpowiedzieć na pytanie, na ile Leninowska lektura Hegla mogła mieć wpływ na uformowanie się heterodoksyjnej względem marksistowskiej tradycji teorii rewolucji („najsłabszego łańcucha w ogniwie”)? Czy to właśnie powrót od Marksa do Hegla otworzył drogę leninowskiemu wydarzeniu? Próbom odpowiedzi na te pytania towarzyszą rozważania nad drugą stroną dialektycznej relacji wzajemnego oddziaływania, tj. nad wnioskami z leninowskiej lektury dla samego rozumienia Hegla. Lenin w Zeszytach filozoficznych „stara się czytać Hegla materialistycznie” antycypując tym samym jedną z kluczowych dwudziestowiecznych wykładni Heglowskiej dialektyki Lukácsa, a nawet współczesne materialistyczne interpretacje (np.  S. Žižka czy S. Kouvelakisa)

Słowa kluczowe: Lenin, Hegel, rewolucja, dialektyka, marksizm 

[/expand] Stathis Kouvelakis, Lenin jako czytelnik Hegla. Hipotezy z lektury Leninowskich Zeszytów filozoficznych poświęconych Nauce Logiki, s. 42-80 [expand title="Abstrakt"] 

Niniejszy artykuł ukazał się oryginalnie w zbiorze esejów Lenin Reloaded: Toward a Politics of Truth. Tekst ten wpisuje się w szerszą debatę, której przedmiotem jest kwestia ciągłości lub jej braku pomiędzy dwoma filozoficznymi tekstami Włodzimierza Lenina, Materializmem a empiriokrytycyzmem a Zeszytami filozoficznymi. Autor podejmuje w nim zatem kwestię ewolucji poglądów politycznych i teoretycznych Lenina między 1908 a 1914 rokiem, wskazując na kluczową rolę, jaką odegrała w niej lektura Nauki logiki i studia nad Heglowską dialektyką, które doprowadziły go do przejścia od niedialektycznej teorii odbicia sformułowanej w pierwszym okresie jego twórczości do dialektycznej refleksji.

Słowa kluczowe: Nauka logiki, materializm, odbicie/refleksja, Hegel, Lenin

[/expand]   

 

REWOLUCJA NA PERYFERIACH

Kevin B. Anderson, Odkryta na nowo i uporczywie aktualna – o dialektyce w filozofii i polityce światowej, s. 83-111 [expand title="Abstrakt"]

Niniejszy artykuł ukazał się oryginalnie w zbiorze esejów Lenin Reloaded: Toward a Politics of Truth. Autor podejmuje w nim kwestię ewolucji poglądów politycznych i teoretycznych Włodzimierza Lenina między 1908 a 1914 rokiem, wskazując na kluczową rolę, jaką odegrała w niej lektura Nauki logiki i studia nad Heglowską dialektyką. Andersona interesuje przede wszystkim sposób, w jaki Lenin wykorzystał nowe dialektyczne koncepty, które wywiódł z lektury niemieckiego filozofa, do sformułowania wnikliwej i radykalnej koncepcji polityki światowej. Zdaniem autora to dzięki nim Leninowi udało się w nowatorski sposób spojrzeć na kwestie kolonializmu, imperializmu i znaczenie ruchów narodowowyzwoleńczych dla polityki emancypacyjnej.

Słowa kluczowe: dialektyka, ruchy narodowowyzwoleńcze, kolonializm, imperializm, odbicie/refleksja, Hegel, Lenin 

[/expand] C. L. R. James , Od Toussainta L’Ouverture’a do Fidela Castro, s. 112-140 [expand title="Abstrakt"]

Niniejszy tekst stanowi dodatek do klasycznej już analizy rewolucji na Haiti C.L.R. Jamesa. Autor w tym apendyksie do Black Jacobins porusza kwestię dwóch konstytutywnych jego zdaniem elementów dla gospodarki i społeczeństwa karaibskich wysp – uprawy trzciny cukrowej i czarnego niewolnictwa. Zagadnienia te są podejmowane w kontekście ruchów emancypacyjnych i rewolucyjnych od Toussainta L’Ouverture’a po Fidela Castro.

Słowa kluczowe: Karaiby, rewolucja, négritude, emancypacja, Fidel Castro, Toussaint L’Overture, niewolnictwo, plantacja, czarny nacjonalizm

[/expand]

 

.

REWOLUCYJNE WYOBRAŻENIA PRZYSZŁOŚCI

Florian Nowicki, Samodyscyplina i wszechstronność – człowiek komunistyczny w ujęciu Lenina, s. 143-180 [expand title="Abstrakt"]

Artykuł poświęcony jest koncepcji człowieka komunistycznego, jaka wyłania się z pism Włodzimierza Lenina. Autor podkreśla, iż jest ona niekompletna, a w związku z tym niejednoznaczna – prowokująca do zapełniania jej „luk” materiałem nie odnoszącym się bezpośrednio do problematyki społeczeństwa komunistycznego. Rekonstrukcja podąża tropem dwóch pojęć: samodyscypliny i wszechstronności, przy czym duże znaczenie ma proponowane w artykule rozróżnienie na samodyscyplinę pozytywną i negatywną. Przez samodyscyplinę pozytywną rozumie się ogólnie samodyscyplinowanie się do działań na rzecz społeczeństwa, przy czym za zasadniczy obszar tego rodzaju samodsycypliny uznaje się sferę pracy. Chodzi więc głównie o samodyscyplinowanie się do pracy – konieczne z uwagi na brak mechanizmów przymusu ekonomicznego w komunizmie (urzeczywistniającym zasadę podziału wedle potrzeb, a nie wkładu pracy). Przez samodyscyplinę negatywną rozumie się z kolei powstrzymywanie się od działań szkodliwych społecznie, czyli od tzw. ekscesów – konieczne z uwagi na bezpaństwowy charakter społeczeństwa komunistycznego. Samodyscyplina (pozytywna i negatywna) stanowi korelat komunistycznej wolności negatywnej, polegającej (w ujęciu Lenina) na braku jakichkolwiek mechanizmów dyscypliny zewnętrznej, a więc jakiegokolwiek „zarządzania” ludźmi (choćby ultrademokratycznego). Charakteryzując z kolei Leninowskie rozumienie postulatu wszechstronności, autor przywołuje m.in. koncepcję kształcenia politechnicznego (wysuniętą przez Marksa, a rozwijaną przez życiową partnerkę Lenina, Nadieżdę Krupską), odnosząc się także do problemu „inteligentyzacji” proletariatu, a więc postulatu przyswojenia przez proletariat pozytywnych cech inteligencji (rozległość horyzontów, zdolność do samodzielnego, krytycznego „przetwarzania” dorobku kultury ogólnoludzkiej), oddzielonych od jej cech negatywnych (brak umiejętności pracy zespołowej).

Słowa kluczowe: komunizm, człowiek komunistyczny, socjalizm, Marks, Lenin, Krupska, praca, czas wolny, wolność, królestwo wolności

[/expand]    

LENIN OPERAISTÓW

Mario Tronti, Lenin w Anglii, s. 183-193 [expand title="Abstrakt"]

Lenin w Anglii to słynny tekst Trontiego otwierający pierwszy numer czasopisma „Classe operaia, założonego po tym, jak Tronti wraz ze współpracownikami zerwał ze środowiskiem pierwszego operaizmu skupionego wokół Quaderni Rossi. To właśnie w tym tekście Tronti sformułował słynny „kopernikański zwrot w marksizmie”, zgodnie z którym punktem wyjścia analizy rzeczywistości społecznej i historii kapitalizmu powinna być walka klasy robotniczej, a nie prawa rozwoju kapitału. Do zdefiniowania zwrotu popchnęła Trontiego przedstawiona w tekście diagnoza sytuacji włoskiej klasy robotniczej w latach 60. Kontrowersyjne tezy Trontiego i jego radykalna postawa wpłynęły znacząco na dyskusje prowadzone na radykalnej włoskiej lewicy i na działania wielu aktywistów w latach 60. i 70.

Słowa kluczowe: klasa robotnicza, partia robotnicza, marksizm, strategia i taktyka, kopernikański zwrot w marksizmie, gazeta robotnicza[/expand]

Michael Hardt, Do fabryki! Lenin Negriego i cięcie podmiotowe (1968-1973), s. 194-228 [expand title="Abstrakt"]

Tekst stanowi fragment doktoratu Michaela Hardta Sztuka organizacji: źródła ontologii politycznej u Gilles'a Deleuze'a i Antonio Negriego. Autor analizuje w nim dialog, jaki Antonio Negri podejmuje z pismami Włodzimierza Lenina w okresie intensywnych walk społecznych i przekształceń składu klasowego we Włoszech w latach 1968-1973. Doszukując się w tym spotkaniu kluczowego zwrotu teoretycznego w myśli włoskiego marksisty, Hardt przekonuje, że to właśnie w tekstach rosyjskiego rewolucjonisty Negri odnalazł narzędzia pozwalające mu wyjść poza ograniczenia krytycznego marksizmu, uznającego klasę robotniczą przede wszystkim za obiekt wyzysku, przez uczynienie kwestii jej podmiotowości centralnym zagadnieniem i punktem wyjścia teorii

Słowa kluczowe: klasa robotnicza, skład klasowy, podmiot rewolucyjny, organizacja, spontaniczność mas

[/expand]

   

ARTYKUŁY RECENZYJNE

Piotr Kuligowski, Uljanow – człowiek bezdomny. Uwagi o książce Helen Rappaport, s. 231-245 [expand title="Abstrakt"]

Helen Rapport w swojej książce Conspirator: Lenin in Exile proponowała nowe spojrzenie na emigracyjny okres życia Lenina, to jest na lata 1902–1917, jako na czas najistotniejszy w życiu rosyjskiego rewolucjonisty. Ten sposób ujęcia zagadnienia otwiera przestrzeń dla nowych interpretacji, ale także wiąże się z określonymi problemami. Rappaport udało się do pewnego stopnia „odbrązowić” Lenina i ukazać go jako postać, której cechy i światopogląd wówczas dopiero się kształtowały. Z drugiej jednak strony, książka zawiera sporo słabo ugruntowanych źródłowo, lecz „sensacyjnych” wątków, które w dużej mierze zapewniły jej rozgłos. Rappaport nie dała również przekonujących odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób pobyt w różnych krajach Europy wpłynął na ewolucję światopoglądową Lenina, ograniczając się w tej sferze do referowania kolejnych prac rosyjskiego rewolucjonisty lub do prób przyjrzenia się im przez pryzmat jego cech psychologicznych.

Słowa kluczowe: biografia, bolszewizm, emigracja, konspiracja, Lenin

[/expand]

Damian Winczewski, Rewolucja i przewrót w historiografii. Bolszewizm w nowej perspektywie, s. 246-261 [expand title="Abstrakt"]

Celem artykułu jest omówienie serii esejów Johna Marota zebranych w książce The October Revolution in Prospect and Retrospect oraz zaprezentowanie tych tez autora, które zdają się wyróżniać na tle dotychczasowej historiografii dotyczącej Rewolucji Październikowej i polityki partii bolszewickiej. W ramach tego omówienia próbujemy zestawić poglądy autora z dotychczasowymi interpretacjami wydarzeń, do których treści zawarte w jego pracy się odnoszą i podjąć się oceny tego, na ile, po pierwsze, argumenty Marota wydają się być trafne, a po drugie, na ile są one rzeczywiście nowatorskie.

Słowa kluczowe: marksizm, historiografia, rewolucja, leninizm, trockizm, kwestia agrarna

[/expand]