Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Redaktorki numeru: Katarzyna Czeczot, Wiktor Marzec, Michał Pospiszyl
Katarzyna Czeczot, Wiktor Marzec, Michał Pospiszyl, Wyparte historie XIX wiekuMETODA I REWOLUCJA
Arlette Farge, Walter Benjamin i rozstrajanie nawyków historyka [expand title="Abstrakt"][/expand] Gabriel Klimont, Polityczność metodologii a polityczność przedrewolucji. Tocqueville, emancypacja i krytyka konserwatywnej historiografii [expand title="Abstrakt"]Esej stanowi próbę naszkicowania metody historycznej budowanej w oparciu o późne pisma Waltera Benjamina. Arlette Farge przekonuje, że w Pasażach, pracy o Leskowie i w O pojęciu historii niemieckiemu filozofowi udało się przedstawić nowy sposób myślenia o historii, dający szanse na dotarcie nie tylko do suchych faktów, ale do konkretnych doświadczeń, przeżywanych emocji, pragnień, snutych marzeń. Jak przekonuje Farge, przy użyciu podobnej metody swoje badania mieli prowadzić między innymi Michel Foucault oraz Michel de Certeau.
Słowa kluczowe: materializm historyczny, metoda historyczna, historia ludowa, Michel Foucault, Michel de Certeau
[/expand]Artykuł stanowi próbę krytyki mechanizmów konserwatywnej historiografii na przykładzie wybranych dyskusji w obrębie historii społecznej dotyczących ostatnich lat ancien régime’u. Współczesne spory historyków i historyczek zostają zanalizowane pod kątem metodologicznym i pojęciowym. Celem artykułu jest ufilozoficznienie problemów przypisanych do pola historycznego oraz rozpoznanie ich stawek politycznych. Efektem tych analiz jest wypracowanie bardziej uniwersalnych schematów krytyki narracji konserwatywnej w historiografii oraz przedstawienie paru wskazówek do pisania interdyscyplinarnej historiografii emancypacyjnej, która twórczo czerpałaby z tradycji lewicowej makrohistorii, filozoficznych krytyk historii i historii oddolnej.
Słowa kluczowe: rewolucja francuska, Tocqueville, Walter Benjamin, metodologia historii, historia oddolna
PROLETARIUSZKI
Carolyn Steedman, Służba i milczenie [expand title="Abstrakt"][/expand] Piotr Laskowski, „Zaczęłam filozofować, rozmyślać, szukać odpowiedzi na dręczące mnie kwestie”. Wspomnienia Edwardy (Etli) Bomsztyk: biografia, emancypacja, polityka [expand title="Abstrakt"]Tekst jest wstępnym rozdziałem z książki Carolyn Steedman „Służąca i jej pan. Miłość i praca w Anglii wieku industrialnego” (Master and Servant. Love and Labour in the English Industrial Age). Tytułowa służąca to Phoebe Beatson, której losy Steedman rekonstruuje na podstawie dziennika jej pracodawcy – pastora Johna Murgatroyda. Zestawiając to świadectwo z innymi dokumentami życia społecznego epoki, Steedman pisze historię klasy pominiętą w tradycyjnych marksistowskich historiografiach – historię kobiecej służby domowej.
Słowa kluczowe: historia społeczna, historia kobiet, służba domowa, dokument osobisty
[/expand]Trzyczęściowe wspomnienia Etli (Edwardy) Bomsztyk (1899–1973) są świadectwem o szczególnym znaczeniu, zapisem losu kobiety, Żydówki, służącej. Dwie części – jedna opublikowana w języku żydowskim w 1959 roku, druga nagrana w języku polskim w roku 1966 i przechowywana w Archiwum Akt Nowych – dotyczą działalności politycznej autorki: organizatorki związków zawodowych pomocy domowych w Warszawie w okresie międzywojennym, członkini Bundu i KPP, wreszcie – więźniarki politycznej. Trzecia relacja, spisana po polsku w roku 1953, zachowana poza kontekstem instytucjonalnym i nigdy niepublikowana, jest świadectwem bardzo osobistym: opowiada o dzieciństwie w żydowskim miasteczku, przyjeździe do Warszawy, nędzy i cierpieniu, pierwszych lekturach, osamotnieniu i buncie. Celem artykułu jest ujawnienie napięcia między opowieściami dotyczącymi politycznego zaangażowania a narracją o doświadczeniach, które stanowiąc podglebie owego zaangażowania, pozostawały zarazem niewypowiadalne w ramach praktyk dyskursywnych wypracowanych przez ruch komunistyczny.
Keywords: Edwarda (Etla) Bomsztyk, służba domowa, historia ludowa, historia Żydów, historia kobiet
AUTONOMIA PROLETARIATU
Jacques Rancière, Bramy raju [expand title="Abstrakt"][/expand] Piotr Kuligowski, Ouvriers, proletarjat czy stan czwarty? Konceptualizacja klasy robotniczej w kręgach polskiej lewicy (1832-1892) [expand title="Abstrakt"]Tekst jest rozdziałem wydanej w roku 1981 książki La nuit des proletaires, będącej rozszerzoną wersją rozprawy doktorskiej Jacquesʼa Rancièreʼa. Kwestia emancypacji robotników w okresie następującym po porażce rewolucyjnego zrywu w lipcu 1830 roku stanowi centralny problem tekstu. Autor nie komentuje jednak toczonych ówcześnie walk o władzę. Emancypacja ujęta zostaje tu od strony wysiłków podejmowanych na polu estetyki. Estetyczna identyfikacja, ludowe widowiska, oddolna prasa, dobór lektur czy nawet wystrój mieszkania przedstawiane tu są jako pełnoprawne narzędzia emancypacyjnych starań. Rancière pokazuje, że robotnicza kultura, jakkolwiek synkretyczna i pełna zapożyczeń, okazywała się wystarczająco subwersywna, by skutecznie przekraczać klasowe podziały.
Keywords: Jacques Rancière, proletariat, dziewietnastowieczna francuska kultura robotnicza, emancypacja
[/expand] François Fourn, Socjalistyczne i komunistyczne broszury we Francji w latach 1840-1844 [expand title="Abstrakt"]Autor bada sposoby konceptualizacji klasy robotniczej w kręgach polskiej lewicy od powstania Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (1832) aż do zjazdu paryskiego, w efekcie którego utworzono Polską Partię Socjalistyczną (1892). Pierwsza część artykułu poświęcona jest okresowi 1832–1846. Zawiera ona analizę pierwszych użyć pojęć takich jak „proletarjat” w polskim języku politycznym, a także ukazuje refleksyjny charakter transferu pojęć politycznych z języka francuskiego. W drugiej części tekstu (1846–1878) z jednej strony podejmowana jest problematyka spowolnienia procesu adaptacji nowych pojęć odnoszących się do klasy robotniczej, z drugiej zaś strony – pokazana zostaje zmiana pokoleniowa zachodzącą w kręgach polskiej lewicy. W trzeciej części omówione są lata 1878–1892. Jej celem jest wskazanie, że dopiero w przypadku schyłku dziewiętnastego wieku można mówić o sytuacji, w której zmiany pojęciowe były rezultatem sumowania doświadczeń polskiej wspólnoty. Robotnicy w tym ostatnim okresie ukazywani byli jako ofiary kapitalizmu, ale także jako ta klasa, która ów system obali.
Keywords: XIX wiek, klasa robotnicza, pojęcie polityczne, pojęciowa zmiana, polityczna nowoczesność
[/expand]Wśród francuskich komunistów i socjalistów w dziewiętnastym wieku broszury były najważniejszym środkiem do szerzenia ich doktryn i organizowania ruchów politycznych. Poza wyjątkami te niedrogie pisma były kierowane przede wszystkim do odbiorców z niższych warstw społecznych, zapraszając ich tym samym do uczestnictwa w polemicznej przestrzeni, którą tworzyły. Broszury były sprzedawane u profesjonalnych księgarzy, ale szerzono je także podczas zgromadzeń, konferencji i strajków. Czytane na głos, mogły one służyć jako podstawa do dyskusji lub zamiennik nudnych przemówień politycznych. Dlatego ich badanie umożliwia wgląd w kontekst dotyczący komunikacji pomiędzy pismem a słowem mówionym i złożonej interakcji między autorami a robotniczymi czytelnikami.
Keywords: XIX wiek, broszury, Francja, komunizm, propaganda, socjalizm
LITERATURA I WALKA KLAS
Kristin Ross, Rimbaud i historia przestrzenna [expand title="Abstract"][/expand] Paweł Tomczok, Pańszczyzna i przemoc. Historie literackie i wspomnieniowe z XIX wieku [expand title="Abstrakt"]Artykuł stanowi zmodyfikowany fragment książki Kristin Ross poświęconej Komunie Paryskiej i Rimbaudowi. Autorka rozwija w nim trzy równoległe opowieści o konfliktach organizujących ówczesną literaturę, politykę i rozwijającą się pod koniec XIX wieku naukową geografię. Choć realizowany różnymi metodami, cel tych walk miałby być jednakowy i dotyczyć sposobu konstruowania przestrzeni. Jak przekonuje bowiem Ross, ideologiczne pojęcie przestrzeni (zgodnie z którym biernie oczekuje ona na podbój) zostaje wypracowane wspólnymi siłami przez antykomunardzkich polityków, elitarystycznych poetów parnasistowskich oraz ojców francuskiej akademickiej geografii. Rimbaud zaś (wespół z takimi radykałami jak Vermersch i Reclus) szkicował w swoich pracach taką koncepcję przestrzeni, w której nie będzie już miejsca na podbój, hierarchię czy charakterystyczne dla kapitalistycznego kolonializmu całkowite ujednolicenie rzeczywistości.
Keywords: geografia polityczna, Komuna Paryska, anarchizm, poezja, kolonializm
[/expand]Artykułu przedstawia model przemocy pańszczyźnianej, który można skonstruować na podstawie fragmentów dziewiętnastowiecznych powieści oraz wspomnień chłopów pamiętających doświadczenie pańszczyzny. Powieść realistyczna nie podejmuje bezpośrednio zagadnienia pańszczyzny jako głównego tematu przedstawienia, dlatego też reprezentacji przemocy pańszczyźnianej należy szukać na granicy świata głównych bohaterów, zwykle wywodzących się z klas uprzywilejowanych. Te krótkie fragmenty znanych powieści pokazują oczywistość przemocy wobec chłopów. Przemoc stanowi tu sposób utrzymania własnej pozycji społecznej, a jednocześnie poniżenia osób wykonujących pracę fizyczną. W tekstach wspomnieniowych można natomiast znaleźć opisy sposobu oddziaływania przemocy na chłopów. Analizuję dwa przykłady tłumienia chłopskiego buntu z wykorzystaniem przemocy fizycznej doprowadzającej ofiary do stanu bliskiego śmierci. Pozostawionych przy życiu chłopów pozbawiono wszelkiej nadziei i aktywności, by z rezygnacją pogodzili się z przymusem pracy. Ten schemat powiązania pracy i przemocy nie znika wraz ze zniesieniem pańszczyzny, gdyż nowe stosunki kapitalistyczne podtrzymują nierówność między kapitalistą a proletariuszem.
Keywords: pańszczyzna, przemoc, powieść realistyczna, literatura ludowa
ALTERNOWOCZESNOŚĆ
Felipe Ziotti Narita, Moral Scens from Urban Life: Moral Perception of Modernity in Imperial Brazil [expand title="Abstract"]
[/expand]In this article, I analyze moral perceptions of modernity in Rio de Janeiro between the 1850s and 1860s. Against a long theoretical tradition in the Latin American social sciences that emphasizes nineteenth-century modernity in the region as an opaque process (a mere attempt at imitating the Western European “pure” model), I would like to follow another theoretical path; that is, my analysis focuses on tangible experiences of modernity during the apogee of the Brazilian Empire. This research looks to newspapers, schoolbooks, books, and speeches delivered by the cultural elite in the public sphere. I analyze how moral perceptions of urban life in nineteenth-century Rio de Janeiro can be articulated into a structure based on processes of education. In other words, beyond the materiality in urban space (public street lighting, oil and gas companies, urban cleanliness, public gardens, etc.), there is an implicit relationship between the inner problems (political turbulence, poverty, and moral management of the urban population) and the moral content of modernity (which can be understood in terms of structural prescriptions). These processes of education, instead of an institution-centered practice concentrated only on schools, elaborate a diffuse set of prescriptions whose nexus is constituted by the content of morality. The paper reflects on the conditions of production and reproduction of modernity in a peripheral area (former colonial space) in the nineteenth century.
Keywords: Imperial Brazil, modernity, morals, processes of education, urbanity
VARIA
Gabriela Jarzębowska, Podążaj za szczurem. Od nekropolityki do teorii międzygatunkowej kohabitacji [expand title="Abstrakt"][/expand]Artykuł jest rozwinięciem koncepcji posthumanistycznego, ludzko-nie-ludzkiego kolektywu, skoncentrowanym na konfliktowej relacji między ludźmi a szczurami kanałowymi. Przyglądam się brakowi empatii w programach eksterminacji tych zwierząt, zwracając uwagę na nekropolityczną narrację wojny i kolonizacji dominującą w dyskursie okołoderatyzacyjnym. Próbuję odpowiedzieć na pytanie, jak powinna być zorganizowana międzygatunkowa wspólnota, żeby chroniąc interesy ludzi, spełniała zarazem podstawowe wymogi dobrostanu zwierząt. Analizuję główne przyczyny, dla których pomysły ograniczenia cierpienia zwierząt w programach deratyzacyjnych nie funkcjonują w debacie publicznej. Stawiam tezę, że dla stworzenia międzygatunkowego kolektywu złożonego z populacji pozostających w konflikcie, konieczne jest zaangażowanie aktywistów prozwierzęcych, transparentność praktyk oraz upowszechnienie alternatywnych kodów kulturowych określających wizerunek szczura.
Keywords: szczur, posthumanizm, prawa zwierząt, nekropolityka, wspólnota