Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Obszary niewiedzy. Lewicowa krytyka literacka
Redaktorzy numeru: Mateusz Janik, Michał Pospiszyl
Mateusz Janik, Michał Pospiszyl, Ontologie komunistyczne nowożytności .PODZIEMNY MATERIALIZM
Mateusz Janik, Demokracja jako ontologiczny warunek polityki u Spinozy i Hobbesa [expand title="Abstrakt"][/expand] Mateusz Janik, Przedmowa do tłumaczenia Louis Althusser, Podziemny nurt materializmu spotkania [expand title="Abstrakt"]Pojęcie demokracji jako ontologicznego warunku bytu społecznego jest jednym z głównych wątków współczesnej recepcji spinozjańskiej filozofii politycznej. Poniższy artykuł jest próbą wyjaśnienia, na czym polega ontologiczne umocowanie demokracji u Spinozy. Zestawiając spinozjańskie ujęcie demokracji z koncepcją Hobbesa, pokazuję, w jaki sposób problem demokratycznego fundamentu ukonstytuował jedną z najważniejszych rozbieżności politycznego dyskursu nowoczesności.
Słowa kluczowe: demokracja, wielość, Spinoza, Hobbes, stan natury, suweren, immanencja, ontologia polityczna
[/expand] Jędrzej Brzeziński, Przedmowa tłumacza Giordano Bruno, Osioł Kyleński .W prezentowanym poniżej fragmencie Podziemnego nurtu materializmu spotkania Louis Althusser kreśli zarysy filozoficznej trajektorii określanej mianem „materializmu spotkania”. Charakterystyczną cechą proponowanego tutaj ujęcia jest nacisk na przygodność konstelacji organizującej warunki możliwości wydarzenia i jego trwania. Tekst stawia sobie za cel krytykę tradycji filozoficznej ujmującej materializm jako negatyw idealizmu, powielający jego strukturę i logikę myślenia; zaczyna się od analizy filozoficznych implikacji epikurejskiego atomizmu, by następnie przejść do omówienia motywu próżni i przygodności powtarzającego się u autorów takich jak Machiavelli, Spinoza, Rousseau, Marks czy Heidegger. Podziemny nurt materializmu spotkania został opublikowany pośmiertnie, w oparciu o materiały mające stać się podstawą nieukończonej książki. Tłumaczenie ukazało się dzięki uprzejmości l'Institut Mémoires de l'édition contemporaine (IMEC).
Słowa kluczowe: atomizm, clinamen, materializm, przygodność, Karol Marks, Heidegger, Machiavelli, Spinoza, Hobbes, Rousseau
POLITYCZNOŚĆ KARTEZJUSZA
Marta Olesik, Dualizm na skraju załamania nerwowego. Medytacje o pierwszej filozofii jako zamysł zmysłowego doświadczenia abstrakcji [expand title="Abstrakt"][/expand] Antonio Negri, Filozofia i koniunktura [expand title="Abstrakt"]Tekst poddaje krytyce, zwyczajowe we współczesnej humanistyce, oskarżenie Kartezjusza o instrumentalizację i uprzedmiotowienie zmysłowości i materii. Autorka koncentruje się na przezwyciężeniu binarnej opozycji pomiędzy zmysłowością i abstrakcją, która stanowi podstawę tego oskarżenia. Tekst Medytacji jest analizowany w kontekście barokowego kryzysu doświadczenia i towarzyszącego mu niepokoju, który kartezjańskie wątpienie przekształca w metodę. Odwołując się do barokowej kategorii anamorfozy, tekst pokazuje, iż metodologizacja ta nie prowadzi do prostego przezwyciężenia stanu kryzysu przez pewność cogito, ale do jego przekształcenia w podstawę pewności. Przekształcenie to oparte jest na relacji pomiędzy formalną arbitralnością relacji dualizmu a metafizyczną arbitralnością kaprysu, którą ucieleśnia figura złośliwego geniusza. Tekst poświęcony jest analizie tego przekształcenia, w procesie którego wytwarza się zmysłowość kartezjańskiej racjonalności, abstrakcja jako materialna forma doświadczenia.
Słowa kluczowe: dualizm kartezjański, barok, anamorfoza, filozofia ciała, abstrakcja
[/expand]W tekście, na który składają się dwie pierwsze części drugiego rozdziału książki Descartes politico, Antonio Negri definiuje zmianę dokonującą się w myśli Kartezjusza u progu lat 30. XVII wieku. Kluczowa dla analiz Negriego kategoria oddzielenia ujęta zostaje w ścisłym związku z załamaniem koniunktury gospodarczej i głębokim kryzysem projektu renesansowego. Negri stara się uchwycić moment narodzin barokowego Kartezjusza i wskazuje na dynamiczne napięcie między filozofią kartezjańską tego okresu a światopoglądem libertyńskim. To właśnie niejednoznaczna relacja z libertynizmem, stanowiącym odpowiedź na upadek renesansowych nadziei i aspiracji, stanowi, wedle Negriego, punkt wyjścia dla kartezjańskich poszukiwań sposobu przezwyciężenia kryzysu.
Słowa kluczowe: Kartezjusz, oddzielenie, koniunktura, renesans, pamięć, libertynizm, Bóg, burżuazja
.
ALCHEMIA POLITYCZNA
Marek Woszczek, Eliasz nauk. Apokaliptyka, paracelsjańska mistyka przyrody i narodziny nowoczesności (część pierwsza) [expand title="Abstrakt"][/expand] Marek Woszczek, Eliasz nauk. Apokaliptyka, paracelsjańska mistyka przyrody i narodziny nowoczesności (część druga) [expand title="Abstrakt"]Mit Eliasza Artysty (albo „Eliasza nauk/sztuk”) jest jednym z interesujących komponentów bogatej szesnastowiecznej tradycji paracelsjańskiej z marginesów poreformacyjnej ortodoksji. Sygnalizuje zaskakujący kierunek rozwoju chrześcijańskiej tradycji apokaliptycznej, ponieważ ten „Helias artium chymicarum”, mesjański Experimentator jako ludzka, stylizowana na Chrystusa postać i odpowiednik biblijnego kowala Tubal-Kaina na końcu historii, jest oryginalną transformacją żydowskiego, apokaliptycznego Eliasza w kontekście wczesnej nowoczesności tuż przed wojną trzydziestoletnią. Jest to przykład z szerszego obszaru paracelsjańskiej teoalchemii (J. Telle), którą można interpretować jako typowo nowożytną hybrydę w latourowskim sensie. Co więcej, by zrozumieć szczególny poreformacyjny fenomen mistyki przyrody (Dorn, Weigel, Khunrath, Gutman, Arndt, Boehme i in.), pozostający w silnym napięciu z ortodoksyjnymi teologiami, należy wziąć pod uwagę, że był on wytworem tej nowej, szerokiej formacji intelektualnej, którą można nazwać przyrodniczą (albo kosmologiczną) apokaliptyką.
Autor twierdzi, że „wertykalna” (nieeschatologiczna) apokaliptyka przyrodnicza jest wczesnonowożytną formą tradycji apokaliptycznej, która w nowych warunkach społeczno-kulturowych przeszła transformację w formułę „poznawania tajemnic przyrody” w złożonym procesie renegocjacji relacji władzy i wytworzyła własny zasób motywacji poznawczych do aktywności eksperymentalnej, niezależnie od słabnących z czasem afektów millenarystycznych. Transformacja ta jest bardzo istotna dla zrozumienia religijnej wczesnej nowoczesności z jej immanentystycznymi, aktywistycznymi postawami i wyjścia poza jednowymiarowe dyskursy paradygmatu sekularyzacji, które zacierają albo ignorują wertykalną oś apokaliptyki i zafiksowują się na wymiarze horyzontalnym (millenarystycznym) w swoich konstrukcjach „irreligii postępu” (Löwith). Wczesną nowoczesność można lepiej zrozumieć jako rozproszony efekt związany z innowacyjnymi praktykami materialnymi, zwłaszcza medycznymi czy chemicznymi, oraz ich nowymi konceptualizacjami materii i wiedzy, gdzie filozofia, teologia, nauka o materii i społeczna rewolta wydają się nierozdzielne. Mit Eliasza nauk, dokładnie odwrotnie do powierzchownej interpretacji sekularyzacyjnej, jest jednym z symptomów zachodzącego procesu „de-eschatologizacji” przez alternatywny kierunek apokaliptyki – przenoszenia zainteresowania na przyrodę i materię jako dostępne eksploracji obiekty religijne, co wytworzyło też nowe, typowe dla nowoczesności konflikty o władzę, ale i laboratorium jako przestrzeń odkrywania tego, co ukryte w przyrodzie.
Słowa kluczowe: wczesna nowoczesność, apokaliptyka przyrodnicza, mit Eliasza Artysty, mistyka przyrody, alchemia paracelsjańska, panteizm, ontologia wyrażania, materializm
[/expand] Carlo Ginzburg, Gołębnik przejrzał na oczy. Ludowy spisek w siedemnastowiecznej Italii [expand title="Abstrakt"]Mit Eliasza Artysty (albo „Eliasza nauk/sztuk”) jest jednym z interesujących komponentów bogatej szesnastowiecznej tradycji paracelsjańskiej z marginesów poreformacyjnej ortodoksji. Sygnalizuje zaskakujący kierunek rozwoju chrześcijańskiej tradycji apokaliptycznej, ponieważ ten „Helias artium chymicarum”, mesjański Experimentator jako ludzka, stylizowana na Chrystusa postać i odpowiednik biblijnego kowala Tubal-Kaina na końcu historii, jest oryginalną transformacją żydowskiego, apokaliptycznego Eliasza w kontekście wczesnej nowoczesności tuż przed wojną trzydziestoletnią. Jest to przykład z szerszego obszaru paracelsjańskiej teoalchemii (J. Telle), którą można interpretować jako typowo nowożytną hybrydę w latourowskim sensie. Co więcej, by zrozumieć szczególny poreformacyjny fenomen mistyki przyrody (Dorn, Weigel, Khunrath, Gutman, Arndt, Boehme i in.), pozostający w silnym napięciu z ortodoksyjnymi teologiami, należy wziąć pod uwagę, że był on wytworem tej nowej, szerokiej formacji intelektualnej, którą można nazwać przyrodniczą (albo kosmologiczną) apokaliptyką.
Autor twierdzi, że „wertykalna” (nieeschatologiczna) apokaliptyka przyrodnicza jest wczesnonowożytną formą tradycji apokaliptycznej, która w nowych warunkach społeczno-kulturowych przeszła transformację w formułę „poznawania tajemnic przyrody” w złożonym procesie renegocjacji relacji władzy i wytworzyła własny zasób motywacji poznawczych do aktywności eksperymentalnej, niezależnie od słabnących z czasem afektów millenarystycznych. Transformacja ta jest bardzo istotna dla zrozumienia religijnej wczesnej nowoczesności z jej immanentystycznymi, aktywistycznymi postawami i wyjścia poza jednowymiarowe dyskursy paradygmatu sekularyzacji, które zacierają albo ignorują wertykalną oś apokaliptyki i zafiksowują się na wymiarze horyzontalnym (millenarystycznym) w swoich konstrukcjach „irreligii postępu” (Löwith). Wczesną nowoczesność można lepiej zrozumieć jako rozproszony efekt związany z innowacyjnymi praktykami materialnymi, zwłaszcza medycznymi czy chemicznymi, oraz ich nowymi konceptualizacjami materii i wiedzy, gdzie filozofia, teologia, nauka o materii i społeczna rewolta wydają się nierozdzielne. Mit Eliasza nauk, dokładnie odwrotnie do powierzchownej interpretacji sekularyzacyjnej, jest jednym z symptomów zachodzącego procesu „de-eschatologizacji” przez alternatywny kierunek apokaliptyki – przenoszenia zainteresowania na przyrodę i materię jako dostępne eksploracji obiekty religijne, co wytworzyło też nowe, typowe dla nowoczesności konflikty o władzę, ale i laboratorium jako przestrzeń odkrywania tego, co ukryte w przyrodzie.
Słowa kluczowe: wczesna nowoczesność, apokaliptyka przyrodnicza, mit Eliasza Artysty, mistyka przyrody, alchemia paracelsjańska, panteizm, ontologia wyrażania, materializm
[/expand]Bohaterem eseju Carlo Ginzburga jest siedemnastowieczny błazen i gorzelnik Costantino Saccardino, parający się również sztuką medyczną. Oskarżony wspólnie z towarzyszami o potajemne skalanie odchodami miejskich świętych obrazów, Saccardino głosił, że religia – przede wszystkim zaś pojęcie piekła – stanowi czystą fikcję, a pierwsi ludzie nie zostali stworzeni przez Boga, lecz zrodzili się z błota. Ginzburg zwraca uwagę na pokrewieństwo łączące heretyckie poglądy Saccardina – naznaczone świadomością kryzysu oraz oczekiwaniem politycznej, religijnej i kulturowej rewolucji – z rozpoznaniami Galileusza, Bacona, Campanelli, Różokrzyżowców, nawet Kartezjusza. Zarazem jednak wrażliwość Saccardina jest wrażliwością zawodowego komedianta – nie wielkiego intelektualisty – i to właśnie czyni ten przypadek niezwykłym. Sprawa Saccardina, obeznanego, jak wykazuje Ginzburg, z literaturą libertyńską, zarazem zaś bezwzględnie odrzucającego elitaryzm libertynów, pokazuje, że w tym okresie związki między kulturą wysoką i kulturą klas podporządkowanych mogły obejmować okrężną wymianę, zapośredniczoną przez różne, niekiedy przeciwstawne kody.
Słowa kluczowe: Costantino Saccardino, herezje, libertynizm, historia ludowa
KRYZYS PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA
Michał Pospiszyl, Anomiczni Żonglerzy. Ciało polityczne i późnośredniowieczna maszyna antropologiczna [expand title="Abstrakt"][/expand] Sylvia Federici, Cały świat potrzebuje wstrząsu. Ruchy społeczne i polityczny kryzys w średniowiecznej Europie [expand title="Abstrakt"]Tekst składa się z czterech części. Wychodząc z założenia, że późne średniowiecze było epoką niezwykłej intensyfikacji konfliktów religijnych i klasowych, pokazuję, jak stanowiąca odpowiedź na te konflikty koncepcja Kościoła jako ciała mistycznego (Corpus Ecclesiae mysticum) wypływa z konserwatywnej interpretacji boskiego Wcielenia. Dowodzę tym samym, że cała późnośredniowieczna teologia polityczna ustanawia się jako próba represyjnego stłumienia horyzontalnego (i pozbawionego organów) ciała politycznego, skonstruowanego przez wczesne chrześcijaństwo i odnawianego przez późnośredniowieczne ruchy heterodoksyjne. Cześć druga jest próbą opisania maszyny antropologicznej, za pomocą której kuria od XI wieku wytwarza radykalnie ekskluzywną koncepcję ciała politycznego, dzieląc ówczesny świat na ludzi (których czeka zbawienie) i nie-ludzi, stanowiących masę potępionych. W części trzeciej pokazuję, jak ten proces przybiera formę instytucji ekskomuniki, która choć powołana do sytuacji wyjątkowych, staje się dla średniowiecznych mas regułą. W części ostatniej przedstawiam franciszkanizm jako ruch społeczno-religijny, oparty na idei powtórzenia – traumatycznego z punktu widzenia ortodoksyjnej teologii – wydarzenia Inkarnacji. W tym kontekście ujawnia się także ukryty – pod powierzchnią walk o inwestyturę – nierozerwalny sojusz, utrzymywany między papiestwem i cesarstwem, a powołany do blokowania nowych heterodoksyjnych wybuchów czy antyimperialnych linii ujścia.
Słowa kluczowe: Giorgio Agamben, Carl Schmitt, Gilles Deleuze, teologia polityczna, ciało polityczne, maszyna antropologiczna, ruchy heterodoksyjne
[/expand]Tekst stanowi fragment rozdziału książki Silvii Federici Caliban and the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation, w której włoska filozofka przedstawia historię narodzin kapitalizmu od strony walk społecznych, tworzonych miedzy dwunastym a siedemnastym wiekiem organizacji autonomistycznych oraz ogromnej roli, jaką w ówczesnym oporze ogrywały kobiety. Federici, polemizując z wyznawaną także przez wielu marksistów linearną wizją historii pokazuje, że rewolucja kapitalistyczna była w istocie kontrrewolucją. Nie tylko przyniosła więcej przemocy, ucisku i realnego podporządkowania niż feudalizm, ale ściśle współdziałała z siłami starego świata w celu utrzymania społecznego i ekonomicznego status quo. Taka perspektywa pozwala Federici ukazać średniowiecze zupełnie inne niż to, które znamy z podręczników. To dlatego obraz świata, który wyłania się jej pracy wolny jest od wizji bezalternatywnej dominacji Kościoła czy od władzy feudalnej podporządkowującej sobie całość życia społecznego. W zamian Federici prezentuje epokę żywego oporu, niezliczonych ruchów społecznych i herezji oraz walk klasowych toczonych przynajmniej z taką samą intensywnością jak walki proletariatu z dwudziestego czy dziewiętnastego wieku.
Słowa kluczowe: feminizm, historia walk klasowych, akumulacja pierwotna, marksizm autonomistyczny, to, co wspólne
RECENZJE
Joanna Bednarek, Wynaleźć feminizm na nowo. Recenzja wystawy Wszyscy ludzie będą siostrami [expand title="Abstrakt"][/expand] Jędrzej Brzeziński, Widmowa aktualizacja marksizmu czy spektralna bujda [expand title="Abstrakt"]Celem artykułu jest ukazanie znaczenia wystawy Wszyscy ludzie będą siostrami jako wypowiedzi artystycznej istotnej dla marksistowskiego feminizmu, analizy globalnych powiązań gospodarczych i nowego materializmu, do których to perspektyw nawiązuje wiele prezentowanych na wystawie dzieł sztuki.
Słowa kluczowe: feminizm, Joanna Sokołowska, praca reprodukcyjna, wystawa Wszyscy ludzie będą siostrami
[/expand]Artykuł jest krytyczna interpretacją Widm Marksa Jacquesa Derridy. Obok przedstawienia krytycznych odczytań Eagletona czy Negriego, próbuję pokazać nie tylko filozoficzną jałowość propozycji Derridy, ale także niezdolność do wywiązania się z politycznych i etycznych obietnic, które składa.
Słowa kluczowe: Derrida, marksizm, widmontologia, ofelizm, dekonstrukcja