W chwili pisania tego wstępu budzimy się po miesięcznej fieście związanej z finałami UEFA Euro 2012, współorganizowanymi przez Polskę i Ukrainę. Czeka nas syndrom dnia poprzedniego w miastach pozbawionych podstawowej bazy mieszkaniowej i wystarczającej sieci instytucji opiekuńczych, za to z setkami milionów długów, drogim transportem publicznym, gettami kontenerowymi oraz straszącymi stadionami-widmami – pomnikami sportowej i kapitalistycznej euforii.

Euro odsłoniło prawdziwe oblicze neoliberalnej polityki prowadzonej zgodnie przez władze wszystkich szczebli od poziomu lokalnego, przez narodowy, aż po globalny. Malejący udział płac w dochodzie narodowym, wskazujący na transfer bogactwa od biednych do bogatych, i wzmożony wyzysk to podstawowa cecha neoliberalnego kapitalizmu, której skutkiem jest nieodzowny rozrost sektora finansowego tworzącego alternatywny popyt, a w konsekwencji ogromny wzrost poziomu zadłużenia: zarówno publicznego, jak i prywatnego. Podnoszony w mediach lament nad tym ostatnim bez kwestionowania jego strukturalnych przyczyn i bez krytyki systemu wskazuje, że wciąż śnimy Blochowski sen nocny, nośnik ideologii kapitalizmu blokujący dostęp do świata zewnętrznego i uniemożliwiający skuteczną praktykę antykapitalistycznego oporu. Drobną próbą wybudzenia, jedną z kropel składających się na tak potrzebny dziś, otrzeźwiający zimny prysznic, jest niniejszy numer „Praktyki Teoretycznej”.

Składają się nań różnorodne artykuły. W pierwszej części znaleźć można teksty będące efektem wspólnej pracy interpretacyjnej dokonanej w trakcie sesji naukowej „Logika Deleuze’a”, która odbyła się 9 listopada 2011 roku na Uniwersytecie Warszawskim, zorganizowanej przez Orgię Myśli, Pracownię Filozofii Francuskiej Instytutu Filozofii UW oraz Wydawnictwo Naukowe PWN. Autorzy i autorki artykułów odczytując dzieło Deleuze’a, podejmują się próby przerzucania pomostu między myślą francuskiego filozofa a psychoanalizą. Wykorzystują w tym celu pojęcia traumy czy fantazmatu, intuicje innych interpretatorów (np. Žižka), lecz nade wszystko wskazówki samego autora Różnicy i powtórzenia. Spoglądają również na Logikę sensu jako ontologię niecielesnych wydarzeń, etykę opartą na imperatywie afirmacji świata jako stawania się oraz krytykę „tradycyjnego obrazu myśli”.

Na pozostałą, nie mniej ważną, część numeru składają się teksty próbujące zrekonstruować zgoła odmienną logikę właściwą funkcjonowaniu systemu kapitalistycznego, szczególnie w jego neoliberalnej formie. Tekst Loïca Wacquanta wraz z artykułem Jana Sowy otwierają debatę nad historyczną antropologią faktycznie istniejącego neoliberalizmu. W dalszych numerach podejmiemy ten problem przede wszystkim w odniesieniu do realiów Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Pierwszy z autorów, sytuując się pomiędzy modelem ekonomicznym oraz postfoucaultowskim badaniem neoliberalnego urządzania, tym samym wypełniając ważną teoretyczną lukę w polskiej debacie nad neoliberalizmem, wskazuje na zmiany w obrębie państwa – kluczowego sprawcy współczesnych przemian ekonomicznych. Jego działanie, oparte na ustanawianiu zasad oraz produkcji podmiotowości i stosunków społecznych, w sposób ciągły umożliwia i odtwarza logikę rynku, której podporządkowane są coraz to nowe sfery życia społecznego. Sowa, zgadzając się z podejściem Wacquanta, podejmuje próbę opisu neoliberalnej transformacji państw realnego socjalizmu. Zwraca uwagę na rolę rozległych operacji ideologicznych towarzyszących i umożliwiających zmianę gospodarki centralnie planowanej na rynkową. Inaczej niż Wacquant pokazuje także, że praktyka neoliberalizmu nie jest w gruncie rzeczy niczym nowym w historii kapitalizmu.

Echa tych rozstrzygnięć pobrzmiewają także, w sposób antygenetystyczny, a tym samym antyteleologiczny, w tekście Louisa Althussera i odnoszącym się doń komentarzu G. M. Goshgariana. Kapitalizm nie był wszak ani zawarty w zarodku w feudalizmie, ani też nie pozostaje z nim w relacji przyczynowości linearnej. To struktura względnie niezależnych genealogicznie elementów skutkuje powstaniem systemu kapitalistycznego. Kapitalizm w takim ujęciu materializmu aleatorycznego, zwracającego uwagę na wymiar historii i czasu, znajduje swoje dopełnienie w analizach akcentujących jego uprzestrzennienie. Traktowane wspólnie czas i przestrzeń uzyskują należne sobie miejsce w Harveyowskiej epistemologii opartej na materializmie historyczno-geograficznym. Sytuująca się w opozycji do postmodernizmu perspektywa Harveya umożliwia także odzyskanie pojęcia uniwersalności i sprawiedliwości społecznej, niezbędnych dla mobilizacji politycznych działań realizujących imperatyw miejskiej rewolucji, przedstawiony po raz pierwszy w pismach Henriego Lefebvre’a. Prawo do miasta jest żądaniem klasowym i jako miejska rewolucja realizować może się wyłącznie w walce antykapitalistycznej. Podstawę rozumianej w ten sposób walki o wyzwolenie stanowi, jak za Hardtem i Negrim pisze Joanna Bednarek, „wyzwolona”, autonomiczna praca. Zestawienie przez nią refleksji dwójki autorów Multitude z myślą Deleuze’a i Guattariego zamyka klamrą część numeru złożoną z tekstów oryginalnych i tłumaczeń.

Bloch obok snu nocnego opisał także jego dzienne przeciwieństwo, umożliwiające przeobrażenie i radykalną zmianę świata w kierunku wyzwolenia z nierówności i podziałów klasowych. Przedkładając czytelnikom nowy numer „Praktyki Teoretycznej”, opowiadamy się nie tylko przeciw neoliberalnemu koszmarowi, ale i za sukcesywnym wprowadzaniem w życie utopijnego i produktywnego marzenia łączącego wszystkie bez mała pomieszczone w nim teksty.

Cytowanie:

Logika snu: sens i neoliberalizm, „Praktyka Teoretyczna” nr 5/2012, http://numery.praktykateoretyczna.pl/PT_nr5_2012_Logika_sensu/01.Edytorial.pdf (dostęp dzień miesiąc rok)