Seminarium recenzyjne: Jak dziś szukać linii ujścia? Anty-Edyp

Redaktorzy: Dawid Kujawa, Joanna Bednarek

Gdy w 1972 roku Gilles Deleuze i Félix Guattari opublikowali Anty-Edypa, pierwszą z dwóch części Kapitalizmu i schizofrenii, prawdopodobnie nikt jeszcze nie podejrzewał, jak mocno książka ta zmieni charakter życia intelektualnego i wpłynie na sposób myślenia o walkach klasowych w następnych dekadach na całym świecie. Z pewnością można było jednak już wówczas przewidzieć, że na trwale przekształci relację między tymi dwiema sferami życia: przeprowadzając wzmożony atak na statyczną formę bardzo szeroko rozumianego reprezentacjonizmu, utrwalaną przez stulecia w filozofii europejskiej, twórcy schizoanalizy kategorycznie podważyli zasadność podziału na myślenie i działanie, podkreślając przy tym jego alienującą naturę i wysoce represyjny – mikofaszystowski, powiedzielibyśmy za autorami – wymiar.

W latach osiemdziesiątych XX wieku, gdy neoliberalne idee ekonomiczne Friedricha Hayeka, Wilhelma Röpkego, Waltera Euckena i Szkoły Chicagowskiej coraz śmielej wcielane były w życie, a elity polityczne zaczęły szerzej otwierać drzwi do władzy elitom finansowym, powoli stawało się jasne, że dawne praktyki oporu stawianego kapitalistycznemu wyzyskowi oraz faszystowskiej reakcji straciły na swojej aktualności i nigdy nie będą równie skuteczne jak kiedyś. Deregulacja rynku na niespotykaną dotąd skalę wymagała natychmiastowej odpowiedzi ze strony środowisk walczących o prawa pracownicze i emancypację mniejszości – nie mogły to być jednak te same odpowiedzi, których udzielano przed rozwiniętymi na tę skalę procesami globalizacyjnymi, gdy kapitał miał formę znacznie mniej rozproszoną i był łatwiejszy do zlokalizowania, a zatem i łatwiejsze było wywarcie na niego nacisku. Pierwszy owoc trwającej w sumie niespełna dwadzieścia lat współpracy akademickiego historyka filozofii, przez całe życie wiernego Spinozjańskiej immanentystycznej ontologii, oraz politycznego aktywisty i psychoanalityka, zaangażowanego w działania francuskiego i włoskiego ruchu komunistycznego, okazał się – widzimy to szczególnie wyraźnie z perspektywy minionych czterdziestu pięciu lat od jej wydania – pozycją fundamentalną dla wypracowywania nowych, właściwych swoim realiom form rebelii.

Poznawczą wartość Anty-Edypa doskonale unaocznia fakt, że nawet mówiąc o jego „fundamentalnym” charakterze dokonujemy mocnego nadużycia – nie tyle bowiem stworzył on pewne podstawy pod nowy sposób konceptualizowania walk klasowych, co umożliwił skuteczniejsze wymykanie się niewidocznym na co dzień podstawom hierarchicznego ujmowania rzeczywistości, niezbędnego dla zaistnienia kapitalistycznych warunków produkcji – tym samym jasne stało się, że sprzeciw wobec procesów kapitalistycznej względnej deterytorializacji nie może opierać się wyłącznie na powoływaniu do życia stabilnych, łatwych do określenia struktur, te bowiem, jak pokazuje historia, bez trudu mogą być podporządkowane kapitałowi i mimo swego pozornie emancypacyjnego charakteru pozostaną z kapitałem doskonale kompatybilne.

Ostatecznym celem szturmu na klasyczną, freudowską psychoanalizę nie było więc zainicjowanie projektu, jak określiłby to Guattari, „ekologii umysłu”, w ramach którego podmiot po prostu zostałby uwolniony od mechanizmów psychicznej represji, ale wykazanie nierozerwalnego związku między tego rodzaju mechanizmami a aparatem represji społecznej, który nie potrzebuje już trwałych, nieruchomych instytucji dyscyplinujących ciała, bowiem w rozproszonej formie istnieje on w samych ciałach i między innymi psychoanalizę ma za swoją agendę. Jako właściwą stawkę Anty-Edypa określić można więc wyzwalanie się spod reżimu despotycznego Znaczącego, którego normalizacyjny charakter jest co prawda w pewnym stopniu osłabiany przez cywilizowaną maszynę kapitalistyczną, ale bez udziału którego ta ostatnia w żadnym wypadku nie mogłaby się obejść. Deleuze i Guattari, przez antycypację komentując słynne zdanie Thatcher o społeczeństwie i rodzinach, wskazali, jak trójkąt „mama-tata-ja” i wynikająca bezpośrednio z niego edypalizacja jednostki służą interesom kapitału, blokując swobodne przepływy pragnienia lub kierując je tymi liniami, które nie stanowią zagrożenia dla status quo. Marksowskie odkrycie siły roboczej jako źródła wszelkiej wartości dodatkowej ukazuje się tu w całej swej doniosłości i zostanie niejako rozciągnięte na wszystkie procesy społeczne oraz psychiczne: dopóki pragnienie-produkcja będzie w jakikolwiek sposób kontrolowane, dopóki nie znajdzie właściwych linii ujścia, dopóty służyć ono będzie akumulacji kapitału.

W ramach seminarium recenzyjnego organizowanego w związku ze zbliżającym się wydaniem pierwszego polskiego przekładu Anty-Edypa proponujemy autorom i autorkom refleksję nad następującymi kwestiami:

• Marks i schizoanaliza: laborystyczna teoria wartości w kontekście kategorii pragnienia-produkcji, subsumpcja życia pod kapitał; powstanie ciała kapitalistycznego jako efekt deterytorializacji pracy, utowarowienia siły roboczej i przepływów zdekodowanego pieniądza; kapitalizm jako maszyna społeczna permanentnie deterytorializująca własne ograniczenia,
• wpływ schizoanalizy na kształt włoskiej myśli autonomistycznej (molekularny model polityki, Movimento del ’77),
• Anty-Edyp jako kontynuacja Spinozjańskiego projektu ontologii politycznej,
• zagrożenia dla ruchów antykapitalistycznych wynikające z afirmatywnego charakteru koncepcji pragnienia-produkcji (Negriański „optymizm”) oraz schizofrenizacji podmiotu (właściwy potencjał polityki uwolnionej od mechanizmów reprezentacji),
• poszukiwanie linii ujścia w praktykach oporu poza ramami pracy pojęciowej (ruchy migracyjne, czarny blok, haktywizm, squatting),
• schizoanaliza a współczesne koncepcje anarchistyczne i alterglobalistyczne (np. Tiqqun),
• oddziaływanie Anty-Edypa na myśl feministyczną, nowomaterialistyczną oraz posthumanistyczną,
• General Intellect w perspektywie maszyn pragnienia i schizofrenicznego przepływu; praca społecznego pragnienia,
• semiokapitalizm i spekulacje finansowe (Berardi)
• współczesne formy faszyzmu i „międzynarodówka nacjonalistyczna” jako odmiany paranoicznej inwestycji pragnienia; rola (religijnych, narodowych) pseudokodów w kapitalizmie; faszyzm jako efekt zbyt pośpiesznej deterytorializacji (różnica między obrazem faszyzmu w Anty-Edypie i Tysiącu plateau).

Data nadsyłania tekstów: 1 lipca 2017

Data publikacji: wrzesień 2017

Maksymalna objętość tekstu: pół arkusza wydawniczego (20 tys. znaków ze spacjami)

Kontakt: praktyka.teoretyczna@gmail.com

Zachęcamy do wczesnego kontaktowania się z redaktorami – zgłaszania i dyskutowania tematów i pomysłów na teksty. Redakcja poczyni starania o udostępnienie egzemplarzy książek z polskim przekładem Anty-Edypa osobom, których wczesne pomysły na teksty zostaną zaakceptowane.